Տյառնընդառաջ, Տոն Քառասնօրյա Գալստյանն Քրիստոսի ի Տաճարն (ժողովրդախոսակցական ձևով` Տերենդեզ, Տըրնդեզ, Տերընտաս ևն), Հայ եկեղեցու տերունի տոներից` նվիրված քառասնօրյա մանուկ Հիսուսի ընծայմանն Աստծուն` Երուսաղեմի տաճարում, որտեղ Սիմեոն ծերունին ու Աննա մարգարեուհին ընդառաջ են եկել Հիսուսին: Չորս Ավետարաններից միայն Ղուկասի Ավետարանն է նկարագրում այս խորհրդավոր իրադարձությունը. «Եվ երբ ութ օրերը լրացան, և նա թլփատվեց, նրա անունը Հիսուս դրվեց, ինչպես հրեշտակի կողմից կոչվել էր, երբ դեռ չէր հղացվել մոր որովայնում: Երբոր նրանց սրբագործման օրերը լրացան, Մովսեսի Օրենքի համաձայն` նրան Երուսաղեմ տարան`Տիրոջը ներկայացնելու համար, ինչպես գրված էր Տիրոջ Օրենքում ասվածի համաձայն` ընծա պետք է տալ մի զույգ տատրակ կամ աղավնու երկու ձագ» (Ղուկ. 2.21-24):
Եվ ահա, երբ Մարիամ Աստվածածինն ու Հովսեփը Ղուկաս ավետարանչի հիշատակած «Տիրոջ Օրենքը» (Տե՜ս Ղևտ.12) կատարելու համար այցելել են տաճար, Սուրբ Հոգուց առաջնորդվելով` տաճար է եկել «արդար ու աստվածավախ» Սիմեոն ծերունին, որին «Սուրբ Հոգուց հրամայված էր» մահ չտեսնել, մինչև որ տեսներ Տիրոջ Օծյալին: Արդար ծերունին գրկել է մանուկ Հիսուսին, օրհնել Աստծուն և ասել. «Այժմ,ո՜վ Տեր, խաղաղությամբ արձակիր քո ծառային` ըստ քո խոսքի. որովհետև աչքերս տեսան քո փրկությունը, որ պատրաստեցիր բոլոր ժողովուրդների առաջ, լույս, որ կլինի հայտնություն հեթանոսների համար և փառք` Իսրայելի քո ժողովրդի համար» (Ղուկ. 2.29-32): Ապա դառնալով Տիրամորը` ասել է. «Իսկ քո հոգու միջով էլ սուր պիտի անցնի, որպեսզի բազում սրտերի խորհուրդներ հայտնի դառնան» (Ղուկ. 2.35): Տաճարի մեջ Տիրոջը գոհություն է հայտնել նաև Աննա մարգարեուհին, պատմել խորհրդավոր մանկան մասին (Ղուկ. 2.36-38): Ավետարանական այս իրողությունն է ընկած Տյառնընդառաջի տոնակատարության հիմքում:
Հայ եկեղեցին Տյառնընդառաջը, որպես անշարժ տոն, կատարում է փետրվարի 14-ին: Փետրվարի13-ին երեկոյան, եկեղեցական ժամերգությունից հետո տեղի է ունենում նախատոնակ, ծիսակատար քահանան վառում է ս.Սեղանի վրա դրված մոմերը: Հավատացյալները, վառելով իրենց մոմերը, տանում են տուն: Տյանռընդառաջի օրը եկեղեցում ս. Պատարագ է մատուցվում, եկեղեցու չորս անկյուններում կարդացվում են Ավետարանի համապատասխան մասերը, գովերգվում է լույսը` ակնարկելով Սիմեոն ծերունու խոսքը` «Լոյս ի յատնութիւն հեթանոսաց», հիշատակվում են նույն Սիմեոնը և Աննա մարգարեուհին, երգվում են շարականներ, որոնք պատմում են Սուրբ Կույսից մարմին առած մանուկ Հիսուսի տաճար բերվելը, փառաբանվում է Փրկչի Մարդեղության խորհուրդը: Այնուհետև եկեղեցու բակում, հինավուրց ավանդույթի համաձայն, խարույկ են վառում:
Կրակը (հուրը) Աստվածաշնչում խորհրդաբանվում է իբրև Բարձրյալ Աստծո ամենաառաջնային հատկություններից մեկը, երկնային երևույթ:
Տյառնընդառաջի ծիսակատարության մաս կազմող կրակը, հավանաբար, 3-րդ դարից հետո Հայ եկեղեցու ծիսակարգն է մուծվել` նկատի ունենալով կրակի աստվածաշնչյան խորհրդաբանությունը: Հավանաբար, Գրիգոր Ա Լուսավորչից հետո, Սահակ-Մաշտոցյան շրջանում է մտել Տոնացույց: Տյառնընդառաջի շարականը վերագրվում է Մովսես Քերթողին:
Ժամանակին հայ իրականության մեջ գոյություն են ունեցել Տյառնընդառաջի տոնակատարության հետ կապված ազգայն սովորույթներ, ավանդություններ ու պատկերացումներ: Այսպես, Հին Ջուղայում նորապսակ երիտասարդներն իրենց ձեռքերի վառված մոմերով, քահանայից հետո, վառել են եկեղեցու բակում դրված փշե դեզը, վառված մոմերով վերադարձել տները և վառել տանիքների վրա դրված դեզերը, որից հետո ցատկել են կրակի վրայով: Այդ օրը նորահարսին նվերներ են տվել: Գրեթե նույնը, որոշ փոփոակներով, կատարվել են նաև Շիրակում, Բասենում, Վաղարշապատում, Վանում և այլուր: Տյառնընդառաջի խարույկի ծխի ուղղությամբ որոշել են, թե որ կողմի դաշտերն են բերրի լինելու. Եթե տանը հիվանդ է եղել, նրան երդդիկով դուրս են բերել տան կտուրը` դեզի մոտ, որ լավանա:
Տյառնընդառաջի տոնն Ամենայն Հայոց Հայրապետ Գարեգին Բ -ի կողմից հռչակվել էնորապսակների օրհնության օր: Կրակը խորհուրդ ունի, քանի որ Հիսուս ասաց. «Ես եմ աշխարհիլույսը, ով Իմ ետևից է գալիս, խավարի միջով չի քայլի, այլ կընդունի կենաց լույսը» (Հովհ.8:12):Ըստ ժողովրդական ավանդության` կրակի վրայով թռնողը ազատվում է չարի ներգործությունից:Այս դեպքում երկրպագում ենք ոչ թե կրակին, այլ օգտագործում` որպես մաքրագործման միջոց:Անկախ ամեն ինչից, տոնի խորհուրդը Տիրոջն ընդառաջ գնալն է, Հիսուսին տաճարին ընծայելն է:
Նորապսակներն, իրենց ամուսնական կյանքի առաջին Տյառնընդառաջը նշելով` ակնկալում ենՏիրոջ շնորհները: Պետք է ընդառաջ գնալ Լույսին, Որը Քրիստոսն է, որպեսզի մարդկանց կյանքըլուսավորվի:
Շատերը չգիտեն տոնի հոգևոր խորհուրդն ու սահմանափակվում են միայն ծանոթ ավանդական միջոցառումներով: Շատ դեպքերում անկարող ենք կանխել այդ ամենն ու ստիպել մարդուն եկեղեցական ավանդության համաձայն նշելտոները, որովհետև կան մարդիկ, ովքեր հեռու են եկեղեցուց: Ուստի, հնարավորինս տեղեկացնում ենք մերհավատացյալներին` եկեղեցական տոները նշել հավուր պատշաճի: Ժողովուրդը հավատում է, որ կրակի վրայիցթռնելով, ազատվում է չարի ներգործությունից: Ակնհայտ է, որ Տյառնընդառաջի երեկոյան շատերը գալիս ենեկեղեցի, մասնակցում երեկոյան ժամերգությանը և կրակը տուն տանում, որով էլ վառում են խարույկը:
Սա ոչ միայն նվիրման, ընծայման արարողություն է, նաև` մաքրագործման: Ի դեպ, երբ մայրերըզավակ են ունենում, 40 օր հետո պետք է մաքրվեն, սրբագործվեն:
Комментариев нет:
Отправить комментарий